Winorośl (Vitis L.) rodzaj pnączy z wąsami czepnymi jest gatunkiem z rodziny winoroślowatych (Vitaceae), obejmującym około 60 gatunków. Występują one głównie w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. Są na tyle blisko ze sobą spokrewnione, że dają się między sobą dość łatwo krzyżować.


winorośl leśna Vitis vinifera ssp. sylvestris


pieczołowicie pielęgnowana winnica


pielęgnacja może być zautomatyzowana,
zbiory są ręczne

Największe zróżnicowanie gatunkowe jest na obszarze Chin (30 endemitów), oraz we wschodniej części Ameryki Północnej.
Każdy gatunek ma swoje odmiany, zwane inaczej szczepami (np. chardonnay, merlot). Szczep odznacza się charakterystycznymi dla siebie właściwościami (wielkość i kolor owoców, kształt liści, siła wzrostu, wydajność, przystosowanie do warunków klimatycznych i glebowych itd.).

wąs czepny


kiście winogron

Jedyną winoroślą wywodzącą się z naszej części świata jest winorośl właściwa (Vitis vinifera L.), nazywana też winoroślą winorodną lub viniferą, a wywodząca się z leśnej Vitis vinifera ssp. sylvestris.

W drugiej połowie XIX wieku klęska filoksery (przywleczonej z Ameryki Północnej) zniszczyła dużą część winnic europejskich. Ze względu na odporność amerykańskiego gatunku początkowo próbowano tworzyć krzyżówki winorośli lisiej (Vitis labrusca L.) z winoroślami europejskimi. Ostatecznie krzyżówki takie nie są stosowane, choć przetrwały w niektórych miejscach i są używane do produkcji winogron deserowych.

Zamiast nich używa się podkładek wyhodowanych z winorośli innych amerykańskich gatunków, m.in.: winorośl wapniolubna, winorośl pachnąca i winorośl piaskowa, na których szczepi się krzewy europejskie. Podkładka nie ma wpływu na smak owoców i wina, ale może mieć wpływ na wegetację rośliny (czas dojrzewania, dostosowanie do gleby itp.).

Z jagód wytwarza się przede wszystkim wina, poza tym wykorzystuje się je do bezpośredniego spożycia (także suszone jako rodzynki), do wyrobu soków, galaretek, dżemów, kwasu winowego i octu winnego. Z nasion tłoczony jest olej i w końcu wino jest półproduktem niezbędnym do uzyskania koniaku, brandy czy armaniaku, zaś z wytłoczyn uzyskujemy grappę.

Winorośl to jedna z najstarszych, obok zboża, uprawa w dziejach ludzkości.

Istnieją dowody archeologiczne, które wskazują, na ślady produkcji wina pochodzące z szerokiego obszaru, obejmującego: Gruzję i Iran (Najstarsze znalezione ślady wina, w dodatku najwyraźniej świadomie wytwarzanego, bo konserwowanego żywicą pistacji, odkryto w naczyniach pochodzących ze stanowiska archeologicznego w górach Zagros w Iranie) i datujące się na okres od 7000 do 6000 lat przed narodzeniem Chrystusa.

Z kolei pierwsze dowody na uprawę winogron ( Vitis vinifera ) pochodzą z epoki brązu.
Na Bliskim Wschodzie, w obszarze kultury Sumeryjskiej i starożytnym Egipcie już około trzeciego tysiąclecia p.n.e. uprawiano winorośl i wytwarzano wino.
Cywilizacja Sumerów to okres między 2500 a 1900 p.n.e.

We wczesnym Egipcie (3100-2890 p.n.e.) powstawały już malowidła winobrania i wytwarzania wina zdobiące ściany pałaców oraz grobowców. Wiemy, że najpopularniejszym napojem, produkowanym wówczas, było piwo. Było tanie, powszechnie dostępne. Wino stanowiło napój elitarny.

Wiele odkrytych malowideł wskazuje na dobrze zorganizowaną uprawę winorośli. Krzewy winne rozciągano na drewnianych konstrukcjach tworzących tunele i podlewano ze specjalnych zbiorników wodnych. Plantacje były ogrodzone i zabezpieczane przed ptakami oraz szarańczą. Zebrane grona, niewolnicy miażdżyli w kamiennych misach. Moszcz wyciskano w prasach i poddawano fermentacji, a otrzymane wino było zlewane do amfor i czopowane.

Amfory na wino posiadały maleńkie otwory służące do wydalania dwutlenku węgla. Amfory z płaskim dnem były wygodne do stawiania, a te ostro zakończone łatwiej było nosić.

W starożytnym Egipcie największą popularnością cieszyły się wina białe słodkie, ale pito również czerwone oraz różowe.

Wino pito zarówno na uroczystościach religijnych, jak i na przyjęciach. Wina używano w celach medycznych, religijnych i przede wszystkim dla rozrywki.

Dionizos

Gdy wino dotarło do Grecji, do panteonu bogów Hellady wszedł Dionizos (patrz *Dionizos), bóg wina, a razem z nim, coroczne święto ku jego czci Dionizje.
Uboga i skalista ziemia Grecji nie przynosiła dobrych plonów zboża, ale okazała znakomita dla krzewów winorośli. Winorośl przeszła przez kulturę minojską i mykeńską, a następnie rozkwitła w epoce hellenistycznej.

Oznaczone amfory wypełnione winem z wysp Kos, Lesbos, Chios, Korfu i wielu innych były eksportowane we wszystkie zakątki znanego Grekom świata.
Sposób i ilość wypijanego wina znacząco się od dzisiejszych praktyk. Przede wszystkim techniki winiarskie były proste i uzyskane wino było nieustabilizowane, łatwo ulegało skwaśnieniu. Często wino było więc doprawiane miodem, żywicą lub ziołami i z reguły pite po zmieszaniu z wodą.
Wiele odmian winogrośli rosnących w nowoczesnej Grecji jest uprawianych wyłącznie na tym obszarze i są one podobne lub identyczne tymi uprawianymi w starożytności.

*Dionizos
Bakchos (mitologia grecka), bóg płodnych sił natury, religijnej ekstazy i wina, mający ponadto związek z życiem pozagrobowym. Syn Zeusa i śmiertelniczki Semele. Dotknięty obłędem za sprawą Hery, odbywał wędrówki po świecie w towarzystwie satyrów i menad (był m.in. w Egipcie i w Indiach, gdzie wprowadził uprawę winorośli). Na wyspie Naksos poślubił porzuconą przez Tezeusza Ariadnę. Jego orgiastyczny kult, znany na Peloponezie już w XIII w p.n.e., był pochodzenia wschodniego, a do Grecji przyszedł prawdopodobnie z Tracji.
Połączono go z czasem z kultem Apollona w Delfach, dzieląc święty rok pytyjski na część apollińską i dionizyjską, a także z kultem Demeter i Persefony w Eleusis. Główne święta ku czci Dionizosa to attyckie i ateńskie Dionizje.

Atrybutami Dionizosa były: gałąź winorośli, tyrs, maski tragiczne (z jego świąt wziął początek dramat grecki) oraz fallus, byk i kozioł - symbole witalności i płodności. W sztuce starożytnej (zwłaszcza w sztuce archaicznej) przedstawiano go, jako brodatego mężczyznę w szatach trackich lub frygijskich, siedzącego na tronie, później (w sztuce klasycznej) częściej jako pięknego, nagiego młodzieńca. W okresie hellenistycznym (III-I w. p.n.e.) utożsamiono Dionizosa z Sabazjosem.

Bachus - obraz Caravaggia

Po Dionizosie kielich wina, jak pałeczkę przejął rzymski bóg Bachus, a Dionizja zmieniły się w Bachanalie.

Imperium Rzymskie miało ogromny wpływ na rozwój uprawy winorośli i enologii. Wino było integralną częścią rzymskiej diety i produkcja wina stała się poważnym biznesem. Praktycznie wszystkie główne regiony winiarskie Europy Zachodniej zostały utworzone w czasach Rzymskich. Za czasów cesarza Domicjana wino doczekało się pierwszych ustaw prawnych.
Technologia produkcji wina uległa znacznej poprawie. Budowano specjalne pomieszczenia do przechowywania wina zwrócone na północ, które zapewniały stabilność warunków, oraz specjalne wędzarnie (Fumaria) opracowane do przyspieszenia dojrzewania. Wyhodowoano wiele odmian winorośli i technik uprawy. Baryłki (wymyślone przez Galów) i butelki szklane (wynalezione przez Syryjczyków) zaczęły konkurować z amforami z terakoty do przechowywania i transportu wina. Grecki wynalazek - śrubowa prasa do wina stał się powszechny w Rzymie.

cud w Kanie Galilejskiej

Stworzono także prekursora dzisiejszych systemów apelacji opisującego reputację win z niektórych regionów. Najbardziej znany był biały Falernian z Kampanii głównie ze względu na wysoki (~ 15%) poziom alkoholu. Rzymianie wyróżniali trzy rodzaje: Caucinian Falernian z najwyższych stoków, Faustian Falernian z centrum i typowy Falernian z niższych stoków i z równin. Jako ciekawostkę można podać, że starożytnym Rzymie niewolnikowi przysługiwało minimum pół litra wina dziennie, patrycjusze wypijali oczywiście dużo więcej.

W czasach rzymskich wino rozpoczęło nowy rozdział swojej historii. W kościele katolickim zostaje użyte w liturgii. Jednak wino użyte w liturgii przestaje być winem. Przekracza niewidzialną granicę świata profanum i wchodzi do świata sacrum, a tam przestaje być już winem, przemienia się w Krew Chrystusa. Jest czymś dużo więcej niż tylko napojem, jest symbolem, który zmienia status wina. Niemniej nadal potrzebne jest ludziom w codziennym życiu i kiedy go zabrakło w czasie godów w Kanie Galilejskiej niezbędny był cud ...

Po upadku Imperium rzymskiego produkcja wina zmniejszyła się. Spowodowały to liczne wojny, oraz załamanie systemu dystrybucji z czasów rzymskich. Rosły ceny. Kościół także miał problemy z zaopatrzeniem się w wino, nie należał wówczas do najbogatszych instytucji. W szczególności biedni byli zakonnicy i to oni znaleźli sposób na brak wina. Tuż po lokacji każdy klasztor zakładał własną winnicę.
Początkowo wino było produkowane wyłącznie na własny użytek zakonu. Z czasem, rosła ilość wytwarzanego trunku i nadwyżki sprzedawane na zewnątrz pozwalały inwestować pieniądze w nowe winnice. Tak nakręcała się spirala zysku. Trzeba zakonnikom oddać, że cierpliwością i pracą uzyskiwali wina coraz lepsze jakościowo. Dodatkowo przenosząc uprawy na nowe północne obszary (Flandrii, Germanii i Anglii) dostosowują szczepy do trudnych warunków. Pojawiają się odmiany szlachetne. Pierwszym chrześcijańskim patronem miłośników wina był św. Marcin z Tours, urodzony w Sarabii. Święci Urban i Wincenty zostali głównymi patronami właścicieli winnic i winiarzy. Z czasem na południu Europy wino było napojem wspólnym dla wszystkich klas społecznych na całym obszarze gdzie były uprawiane winogrona.

W Europie jest naprawdę niewiele obszarów znanych z dobrego wina, które kiedyś nie należały do cesarstwa rzymskiego. W ten sposób europejska strefa winnic przecina kontynent na dwie części. Na północy rozciąga się wzdłuż linii Loary, przez Szampanię do Mozeli i Nadrenii, a stamtąd na wschód ku dolinom nad Dunajem, i dalej w stronę Mołdawii i Krymu. Przez długi czas winnice bałkańskie w Serbii, Rumunii, Chorwacji, Macedonii, Bułgarii i Grecji były tępione przez przeciwnych piciu alkoholu mahometańskich Turków osmańskich. Winnice w tych krajach są równie stare jak winnice Hiszpanii, Francji czy Włoch.

Szczepy winorośli "uformowane" w basenie morza Śródziemnego w czasach Rzymskich przetrwały niezmienione lub ewoluowały i pozostały genetycznymi przodkami najbardziej znanych i rozpowszechnionych na świecie szczepów. Zarówno te podstawowe:
cabernet sauvignon (Francja: Bordeaux)
merlot (Francja: Bordeaux)
pinot noir (Francja: Burgundia)
chardonnay (Francja: Burgundia, Szampania)
riesling (Niemcy, Austria)
sauvignon blanc (Francja: Dolina Loary, Bordeaux)
powszechnie kojarzone z Europą :
syrah (Francja: Dolina Loary)
sangiovese (Włochy: Toskania)
nebbiolo (Włochy: Piemont)
tempranillo (Hiszpania: Rioja)
grenache (Francja: Dolina Rodanu, Langwedocja; Hiszpania: Katalonia)
cabernet franc (Francja: Bordeaux, Dolina Loary)
carignan (Francja; Hiszpania; Włochy)
gewürztraminer (Włochy: Południowy Tyrol; Francja: Alzacja)
pinot blanc (Francja; Włochy; Europa Środkowa)
pinot gris (Francja; Włochy; Europa Środkowa)
malwazja (Hiszpania; Włochy; Bałkany; Portugalia: Madera)
muszkat (Europa Środkowa, Włochy, Hiszpania, Francja)
viognier (Francja: Dolina Rodanu)
furmint (Węgry: Tokaj)
jak i te kojarzone raczej z nowymi światami :
malbec (Argentyna)
carmenere (Chile)
shiraz (Australia) - syrah
zinfandel (Kalifornia) primitivo
tanat (Urugwaj)
Pinotage (Południowa Afryka) Pinot Noir + Cinsualt


Trzeba też powiedzieć, że w międzyczasie nastąpił zmierzch wina, jako codziennego napoju. W XIX wieku,wraz z rozpowszechnieniem herbaty i kawy, wino powoli traciło na popularności. Dodatkowo w drugiej połowie XIX wieku europejskie winnice przetrzebiła epidemia, nazwana filokserą, w wyniku której olbrzymie obszary upraw winorośli zostały wykarczowane.

Wiek XX, to z kolei, okres sprzyjający rozprzestrzenianiu się wina. Odbudowane europejskie winnice produkują znów wspaniałe wina, produkcja w nowych światach jest coraz doskonalsza i bardziej doceniana na światowych rynkach. Także w Polsce, wraz wzrostem świadomości i kultury picia alkoholu, wino zajmuje coraz ważniejszą pozycję.

Przy okazji opisywania historii wina nie sposób pominąć wpływu tego trunku na historię, a w szczególności na historię sztuki.
Początkowo winiarstwo stymulowało rozwój garncarstwa i związanej z nim sztuki zdobniczej. Potem przyszła kolej na rzeźbę i malarstwo.

Łatwo zauważyć, że niektóre motywy związane z winem stały się ulubionymi tematami prac artystów. Poczynając od Dionizosa i Bachusa, poprzez Bachanalia aż po tematy biblijne w tym cud na weselu w Kanie Galilejskiej. Po te tematy sięgali między innymi : Jan Breughel Starszy, Pieter De Hooch, Nicolas Poussin, Michelangelo Merisi (Caravaggio), Alessandro Veronese, Guido Reni, Tiziano Vecelli (Tycjan), Giordano Luca, Diego Velasquez, Peter Paul Rubens, Pablo Picasso czy Henryk Siemiradzki.

Wino w malarstwie - scenki rodzajowe

Wesele w Kanie Galilejskiej

Dionizos i Bachus w rzeźbie

Bachus w malarstwie

Bachanalia w malarstwie

* Wielka Księga Win Świata - Caroline Camara, Francois Collombet
* ADDER Wina Alkohole
* History of wine
* Historia Malarstwa - Siostra Wendy Becked
* El Museo de arte Thyssen-Bornemisza Madrid-Espana
* Muzeum Burdur Turcja
* Muzea Watykańskie, Rzym
* wine-searcher

  <- - powrót